مقدمه
کار، محور اساسی زندگی اجتماعی و اقتصادی بشر است و رعایت حقوق کارگران، نشان‌دهنده میزان تعهد یک کشور به اصول عدالت اجتماعی و حقوق بشر است. در ایران، با وجود قوانین داخلی همچون قانون کار و همچنین عضویت در سازمان بین‌المللی کار (ILO)، اما در واقعیت، موارد گسترده‌ای از نقض حقوق کارگران دیده می‌شود. از عدم پرداخت دستمزد و نبود امنیت شغلی گرفته تا سرکوب اعتراضات صنفی، شرایط خطرناک محیط کار، و محرومیت زنان و کودکان از حقوق بنیادین. این مقاله به بررسی جامع این موارد با تکیه بر آمار و گزارش‌های رسمی و حقوق بشری می‌پردازد.
۱. نبود امنیت شغلی و معوقات مزدی
یکی از اصلی‌ترین مصادیق نقض حقوق کارگران در ایران، پرداخت‌نشدن حقوق به‌موقع و اخراج‌های گسترده بدون ضابطه است:
در سال ۱۴۰۳، ۱۸٬۱۲۱ کارگر جمعاً ۵۹۲ ماه حقوق دریافت نکرده‌اند.
۴٬۷۶۵ کارگر از سوی کارفرما بدون پرداخت مزایا یا دلایل موجه اخراج یا تعدیل شده‌اند.
در بسیاری از موارد، قراردادهای موقت یا سفیدامضا کارگران را در وضعیت بی‌ثبات و بدون امنیت شغلی قرار می‌دهد.
۲. فقدان بیمه و حمایت اجتماعی
بیش از ۵۲۵٬۵۹۲ کارگر از بیمه محروم‌اند.
۴۸۸ ماه پرداخت‌نشدن بیمه برای کارگران رسمی یا پیمانی گزارش شده است.
کارگران فصلی، ساختمانی، کشاورزی و خدماتی بیشترین سهم را از این وضعیت دارند.
۳. ایمنی محیط کار و آمار بالای حوادث
نبود استانداردهای ایمنی، ضعف نظارت، و کوتاهی کارفرمایان در تأمین تجهیزات مناسب، منجر به حوادث مرگبار و آسیب‌های جبران‌ناپذیر شده است:
در سال ۱۴۰۳، ۲٬۰۴۲ کارگر جان خود را در محیط کار از دست دادند.
بیش از ۱۶٬۱۱۳ کارگر دچار آسیب‌های جدی جسمی و روانی شده‌اند.
رتبه ایمنی شغلی ایران در جهان بسیار پایین است (رتبه ۱۰۲).
۴. سرکوب سازمان‌یافته فعالان صنفی
فعالیت صنفی در ایران نه‌تنها آزاد نیست، بلکه با مجازات‌های شدید امنیتی و قضایی مواجه است:
۲۸ فعال کارگری در سال ۱۴۰۳ بازداشت شده‌اند.
۹ نفر از فعالان به مجموعاً ۳۰۱ ماه زندان محکوم شده‌اند.
مواردی از شکنجه، تهدید خانواده‌ها و احکام سنگین نیز ثبت شده است.
نمونه‌های شاخص:
اسماعیل بخشی – سندیکای نیشکر هفت‌تپه
سپیده قلیان – فعال رسانه‌ای و حامی حقوق کارگران
جعفر عظیم‌زاده، رضا شهابی، بهنام ابراهیم‌زاده – از چهره‌های برجسته فعالان صنفی
۵. وضعیت کودکان کار
کار کودکان در ایران پدیده‌ای گسترده و نگران‌کننده است:
تنها در شهر تهران، بیش از ۷۰٬۰۰۰ کودک کار و خیابان شناسایی شده‌اند.
کودکان مهاجر، به‌ویژه افغان‌ها، بیشترین آسیب‌پذیری را دارند.
بسیاری از آن‌ها در مشاغل خطرناک مثل زباله‌گردی، کارگاه‌های زیرزمینی، یا کارهای سنگین بدون آموزش فعالیت می‌کنند.
۶. تبعیض و محرومیت علیه زنان کارگر
زنان در بازار کار ایران با انواع تبعیض‌های جنسیتی مواجه‌اند:
حقوق کمتر از مردان برای انجام کار مشابه
عدم دسترسی به مرخصی زایمان کافی یا مهدکودک در محیط کار
حضور گسترده در مشاغل غیررسمی، با حقوق کم و بدون بیمه
۷. اعتراضات و اعتصابات کارگری
با نبود سازوکار قانونی برای اعتراض، کارگران اغلب به اعتصاب یا تجمع خیابانی روی می‌آورند:
در سال ۱۴۰۳، ۷۲۵ تجمع کارگری و ۱۳۷۸ اعتصاب گزارش شده است.
اکثراً در حوزه‌های نفت، آموزش، صنایع غذایی و حمل‌ونقل
بسیاری از این اعتراضات با بازداشت و تهدید مواجه شدند.
۸. رویکرد امنیتی دولت و سکوت رسانه‌ها
دولت ایران به‌جای پاسخگویی به مطالبات کارگران، غالباً با برخورد امنیتی و تبلیغات رسانه‌ای علیه آنان عمل می‌کند:
رسانه‌های رسمی مانند صداوسیما اغلب از انتشار واقعیت‌های میدانی خودداری می‌کنند.
اعتراضات کارگری، «تحریک شده از خارج» یا «نفوذ دشمن» تلقی می‌شود.
نتیجه‌گیری
مجموع شواهد و آمارها نشان می‌دهد که نقض حقوق بشر در حوزه کارگری در ایران، نه یک استثناء، بلکه یک روند فراگیر و ساختاری است. نبود تشکل‌های مستقل، برخورد امنیتی، بی‌توجهی به ایمنی شغلی، تبعیض علیه زنان، و رواج کار کودک همگی نشان‌دهنده نیاز فوری به اصلاحات بنیادین است.
راهکارهای پیشنهادی:
به رسمیت شناختن حق تشکل صنفی مستقل
اجرای کامل قانون کار با نظارت نهادهای مستقل
تقویت سازوکارهای بیمه‌ای و حمایت اجتماعی
پیوستن مؤثر به مقاوله‌نامه‌های ILO
بهبود ایمنی محیط کار با آموزش و تجهیزات استاندارد
منابع:
1. کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی – گزارش آماری نقض حقوق کارگران، ۱۴۰۳
2. سازمان حقوق بشر ایران – گزارش سالانه، بخش کارگران
3. هرانا – گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران، ۱۴۰۳
4. یونیسف ایران – وضعیت کودکان کار، ۲۰۲۳
5. ویکی‌پدیای فارسی – کودک کار در ایران
6. مرکز پژوهش‌های مجلس – گزارش اشتغال زنان در ایران، ۱۴۰۲
7. سازمان بین‌المللی کار (ILO) – گزارش جهانی کار، ۲۰۲۲
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر