مقدمه
آزادی‌های فردی یکی از ارکان بنیادین حقوق بشر است و شامل حق آزادی بیان، آزادی عقیده، آزادی پوشش، آزادی اجتماعات، حق داشتن حریم خصوصی، و حق انتخاب سبک زندگی می‌باشد. این آزادی‌ها به‌طور مشخص در اسناد بین‌المللی نظیر اعلامیه جهانی حقوق بشر (1948) و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (1966) تضمین شده‌اند.
با این حال، در جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷، این آزادی‌ها به‌طور سیستماتیک نقض شده و حتی در بسیاری از دوره‌ها سرکوب سازمان‌یافته علیه دگراندیشان، معترضان، زنان و اقلیت‌های مذهبی و قومی صورت گرفته است. این مقاله تلاشی است برای بازخوانی روند نقض آزادی‌های فردی در ایران از سال ۱۳۵۷ تاکنون با تکیه بر آمار، اسناد و گزارش‌های معتبر جهانی.
---
۱. وضعیت آزادی‌های فردی در دهه ۱۳۶۰ (۱۹۸۰–۱۹۹۰)
پس از استقرار جمهوری اسلامی، به‌ویژه از ۱۳۵۹، موج گسترده‌ای از سرکوب گروه‌های مخالف و دگراندیشان آغاز شد. بسیاری از احزاب سیاسی (مانند حزب توده، سازمان مجاهدین خلق، جبهه ملی) سرکوب و دفاترشان تعطیل شد.
بر اساس تخمین‌های سازمان‌های حقوق بشری و شاهدان عینی، در فاصله سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۷ حدود ۲۰٬۰۰۰ تا ۳۰٬۰۰۰ نفر در ایران اعدام شدند. این موج اعدام‌ها با اوج‌گیری «اعدام‌های ۶۷» به اوج رسید، جایی که گفته می‌شود دست‌کم ۳٬۰۰۰ تا ۵٬۰۰۰ زندانی سیاسی طی چند هفته تیرباران شدند.
در همین دوره، حق آزادی بیان به‌شدت محدود شد و بسیاری از روزنامه‌ها توقیف گردیدند.
آزادی پوشش برای زنان به‌طور کامل از میان رفت و حجاب اجباری از سال ۱۳۵۹ قانون شد، به‌گونه‌ای که در همان سال‌ها هزاران زن به‌دلیل رعایت‌نکردن قوانین پوشش بازداشت یا توبیخ شدند.
---
۲. دهه ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰: تثبیت کنترل و سرکوب فرهنگی
دهه ۷۰ هم‌زمان با بازسازی کشور پس از جنگ بود، اما فضای آزادی‌های فردی همچنان بسته باقی ماند. برخی روشنفکران و نویسندگان در پروژه «قتل‌های زنجیره‌ای» توسط نیروهای امنیتی کشته شدند؛ از جمله داریوش فروهر و همسرش پروانه اسکندری در ۱۳۷۷.
گزارش عفو بین‌الملل (Amnesty International) نشان می‌دهد در همین دهه حداقل ۲۰۰ نفر از اقلیت‌های مذهبی بهائی به‌دلیل باورهایشان اعدام یا به حبس‌های طولانی‌مدت محکوم شدند. همچنین آزادی تجمع و تشکل‌های صنفی تقریباً غیرممکن بود و فعالان کارگری همواره در معرض بازداشت‌های فله‌ای قرار داشتند.
در دهه ۸۰، با اوج‌گیری اعتراضات دانشجویی ۱۳۸۲ و ۱۳۸۶، باز هم سرکوب شدیدی اعمال شد. بنا بر گزارش دیده‌بان حقوق بشر (HRW)، در جریان اعتراضات دانشجویان در سال ۱۳۸۲ دست‌کم ۳٬۰۰۰ نفر بازداشت شدند و صدها دانشجو از تحصیل محروم گردیدند.
---
۳. دهه ۱۳۹۰: گسترش اعتراضات و شدت‌گرفتن خشونت
دهه ۹۰ را می‌توان نقطه عطفی در نقض آزادی‌های فردی دانست. اعتراضات ۱۳۸۸ (جنبش سبز) و سپس اعتراضات ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ بیانگر ناکامی نظام در پاسخگویی به مطالبات مردمی بود.
در اعتراضات ۱۳۹۸ (آبان‌ماه) که در واکنش به گرانی بنزین شروع شد، منابع بین‌المللی تعداد کشته‌شدگان را بین ۳۰۰ تا ۱۵۰۰ نفر برآورد کرده‌اند و بیش از ۷٬۰۰۰ نفر در همان ماه بازداشت شدند. همچنین اینترنت به‌طور کامل برای یک هفته قطع شد و عملاً هیچ جریان اطلاع‌رسانی در داخل کشور وجود نداشت.
در این سال‌ها آمار اعدام‌ها نیز افزایش پیدا کرد. سازمان عفو بین‌الملل گزارش داد در سال ۲۰۱۹ (۱۳۹۸) ایران با حدود ۲۵۱ اعدام در رده دوم جهان پس از چین قرار داشت.
---
۴. ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲: جنبش «زن، زندگی، آزادی» و تشدید سرکوب
مرگ مهسا امینی در شهریور ۱۴۰۱ در بازداشت پلیس امنیت اخلاقی جرقه اعتراضات بزرگی را زد که ابعاد جهانی پیدا کرد.
طبق آمار سازمان حقوق بشر ایران (IHR):
بیش از ۵۵۱ نفر کشته شدند (از جمله دست‌کم ۶۸ کودک)
حدود ۱۹٬۲۰۰ نفر بازداشت
بیش از ۴۰۰ نفر دچار نقص عضو یا نابینایی ناشی از شلیک مستقیم شدند
دست‌کم ۴ زندانی سیاسی اعدام شدند به‌عنوان پیام هشدار به معترضان
همچنین در این دوره، اینترنت بارها و بارها با کاهش ۹۰٪ پهنای باند محدود شد. گزارش نت‌بلاکس نشان می‌دهد در اوج اعتراضات تنها ۵٪ ظرفیت اینترنت در ایران فعال بود.
زنان در همین دوره فشار مضاعفی را تجربه کردند:
احضار هزاران نفر به دادگاه برای بدحجابی
پلمب صدها مغازه و مرکز تجاری
توقیف خودروها به‌دلیل رعایت‌نکردن حجاب
---
۵. نقض آزادی‌های اقلیت‌ها
اقلیت‌های مذهبی
بهائیان همچنان از حق تحصیل در دانشگاه‌ها محروم‌اند
گزارش‌ها حاکی است حدود ۹۰ بهائی تا ژانویه ۲۰۲۳ در زندان بوده‌اند
مسیحیان نوکیش، دراویش و اهل سنت نیز بارها بازداشت و محاکمه شده‌اند
اقلیت‌های قومی
فعالان کرد، بلوچ و عرب از بالاترین نرخ اعدام برخوردارند
در استان سیستان و بلوچستان، اعتراضات آبان ۱۴۰۱ دست‌کم ۱۲۸ کشته بر جای گذاشت
در ۱۴۰۲، دست‌کم ۴۰ فعال سیاسی بلوچ به اتهام‌های امنیتی اعدام شدند
---
۶. وضعیت اعدام‌ها در ایران (آمار کلان)
طبق گزارش‌های رسمی و منابع مستقل:
سال ۲۰۲۲: حدود ۵۸۰ اعدام
سال ۲۰۲۳: ۸۵۳ اعدام (بیشترین طی ۸ سال اخیر)
سال ۲۰۲۴: ۹۷۵ اعدام (نزدیک به رکورد یک دهه گذشته)
در مجموع از ۱۹۷۹ تا امروز تخمین زده می‌شود بیش از ۲۰۰٬۰۰۰ اعدام ثبت شده باشد (منابع مستقل مانند Iran Human Rights Documentation Center)
حدود ۶۰٪ از این اعدام‌ها در ۱۰ سال اخیر مرتبط با جرائم مواد مخدر بوده و مابقی به جرائم سیاسی یا امنیتی و حتی مسائل اخلاقی نسبت داده شده‌اند.
---
۷. سایر آزادی‌های فردی
آزادی بیان
روزنامه‌نگاران در ایران مرتباً بازداشت می‌شوند
طبق گزارش گزارشگران بدون مرز (RSF)، ایران در سال ۲۰۲۴ رتبه ۱۷۷ از ۱۸۰ کشور در شاخص آزادی مطبوعات را کسب کرده
آزادی اجتماعات
هرگونه تجمع بدون مجوز عملاً غیرممکن است
فعالان صنفی کارگری (مثلاً معلمان) بارها بازداشت یا تهدید شده‌اند
تجمعات کوچک در حمایت از حقوق زنان یا محیط زیست در بسیاری موارد با خشونت پراکنده می‌شود
آزادی پوشش
همچنان برای زنان حجاب اجباری است
طبق گزارش عفو بین‌الملل، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۱۵۰٬۰۰۰ زن به‌دلیل حجاب بازداشت یا احضار شدند
---
۸. نتیجه‌گیری
از ۱۳۵۷ تاکنون، جمهوری اسلامی ایران در زمینه رعایت آزادی‌های فردی از استانداردهای جهانی فاصله‌ای جدی داشته است.
سرکوب آزادی بیان، اجتماعات، پوشش، عقیده و حتی حریم خصوصی شهروندان در این کشور ساختاری و برنامه‌ریزی‌شده است.
به‌رغم اعتراضات گسترده، حاکمیت همچنان با ابزارهای قضایی، پلیسی، امنیتی و قوانین سختگیرانه تلاش می‌کند آزادی‌های فردی را محدود کند.
راهکارهای پیشنهادی
مستندسازی مداوم نقض‌ها
استفاده از مکانیزم‌های بین‌المللی (مانند صلاحیت جهانی)
همکاری فعال با سازمان‌های حقوق بشری
افزایش آگاهی عمومی و رسانه‌ای برای حفظ فشار افکار عمومی جهانی
---
منابع
1. Amnesty International, 2024: amnesty.org
2. Human Rights Watch, 2024: hrw.org
3. UN Special Rapporteur on Human Rights in Iran: گزارش A/79/371
4. Iran Human Rights Documentation Center, 2024
5. Reporters Without Borders 2024: rsf.org
6. Freedom House 2024: freedomhouse.org
7. Iran Human Rights (IHR), 2023
8. IranWire, 2024
9. NetBlocks (گزارش قطع اینترنت ۱۴۰۱)
10. BBC Persian و رادیو فردا، گزارش‌های آرشیوی ۱۴۰۱–۱۴۰۲
11. The Guardian, 2025: 'A new wave of repression'
12. Associated Press, 2025: Survivor of Israel's attack on Iran's Evin prison
13. New York Post, 2025: Iran executes 6 people after speedy trials
14. Wikipedia (Political repression in Iran)
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر